Trong nền văn học Pháp khi nhắc đến sẽ chẳng thể nào thiếu cái tên Patrick Modiano với lối hành văn độc lạ, tác phẩm của ông viết cho những niềm khắc khoải quá khứ cùng sự dĩ vãng vô định hiếm có ai để ý tới.
Trong suốt hơn 45 năm cầm bút sáng tác, Patrick Modiano không ngừng làm mới chính mình, thể hiện sự hoài niệm ở nhiều khía cạnh để đạt được những thành tựu to lớn cho đến hiện nay.
Mối quan hệ giữa Patrick Modiano và văn chương quá khứ u buồn
Patrick Modiano sinh ra vào năm 1945, Chiến tranh Thế giới thứ hai khi đó cũng vừa kết thúc nhưng lạ thay trong những cuốn tiểu thuyết của ông lại lấy bối cảnh Pháp bị phát xít Đức chiếm đóng (1940 – 1944).
Chính hoàn cảnh gia đình và tuổi thơ của Patrick Modiano sẽ là lời giải đáp xác đáng cho những thắc mắc trên. Cha ông là người Ý gốc Do Thái và có những mối làm ăn bí mật với Đức Quốc xã để sống sót qua thời kì chiến tranh, bởi vậy mà Patrick mang trong mình ám ảnh với thân phận.
Mẹ ông là một diễn viên gốc Bỉ thường xuyên bận rộn với những chuyến lưu diễn nay đây mai đó, bà để mặc đứa con trai của mình cho bố mẹ chăm sóc mà không nghĩ rằng tình thương của ông bà đâu thể bằng cha mẹ, những năm sau đó ông liên tục bị gửi đi nơi khác để sinh sống.
Trong bài phát biểu nhận giải Nobel Văn học 2014 Patrick Modiano chia sẻ:
“Tôi không muốn làm phiền quý vị vì trường hợp cá nhân của tôi song tôi nghĩ một số giai đoạn nào đó trong tuổi thơ của tôi đã như là cái dạ con cho các cuốn sách của tôi về sau.”
Người em trai Rudy có lẽ là hơi ấm tình thân duy nhất mà Patrick Modiano cảm nhận trong quãng thời gian thơ ấu, chuyện tồi tệ hơn khi đến năm 1957 người em của ông qua đời vì căn bệnh bạch hầu.
Cái chết của Rudy đã làm cho vết thương tâm hồn của nhà văn trở nên sâu hơn, niềm đau thương, trống trải và cô độc này đã đi vào tác phẩm của ông trong suốt những năm đầu sáng tác.
Hoàn cảnh xuất thân mặc cảm cùng tuổi thơ bất hạnh dường như đã tạo nên nhà văn Patrick Modiano, việc ông tìm đến văn chương như một sự giao tiếp hay giải thoát chính bản thân mình là điều tất yếu.
“Cứ sau mỗi tác phẩm, tôi tưởng mình sẽ xóa đi được những ám ảnh quá khứ. Nhưng tôi biết mình lại quay về với từng chi tiết, từng thứ nhỏ đã làm nên bản thân tôi. Xét cho cùng thì chính địa điểm và thời gian chúng ta ra đời đã định hình bản chất con người chúng ta.”
– Patrick Modiano
Hẳn sẽ bất ngờ khi cầm những cuốn tiểu thuyết của Patrick Modiano trên tay, trong các cuốn sách của ông dung lượng thường không quá 300 trang nhưng không bởi thế mà làm mất đi phần sâu lắng, từng khoảng thời gian hay không gian được viết đều khiến cho người ta ngẫm lại.
Mỗi tác phẩm đều được nhà văn bao trùm lên những nốt nhạc buồn thể hiện bằng ngòi bút chậm rãi, đẹp và giàu chất văn chương. Patrick Modiano qua đó mà cũng dần định vị được bản thân trong nền văn học Pháp và ở chính cuộc sống thường nhật.
Chạy đua hay sự dâng hiến một đời cho văn học nhân loại
Những năm gần đây độc giả Việt Nam dần quen với cái tên Patrick Modiano, sự kiện đánh dấu tên tuổi của ông dần trở nên phổ biến hơn có lẽ là khi đạt giải Nobel Văn học 2014.
Viện Hàn lâm Thụy Điển đã có những chia sẻ sau khi trao giải Nobel Văn học cho Patrick Modiano:
“Nghệ thuật ký ức đã giúp mô tả những phận người khó nhận thức nhất và phơi bày cuộc sống trong thời Đức Quốc xã chiếm đóng.”
Xuyên suốt quá trình sáng tác của Patrick Modiano, Paris là địa điểm duy nhất mà ông lấy bối cảnh đưa vào tác phẩm và tại đây nó được khoác lên mình tính cách hay thậm chí là cả tâm hồn như một con người. Giống như nhà văn đang viết một thiên tiểu thuyết về Paris, nơi lưu giữ kí ức và một phần con người ông.
Có điều Paris mà ông viết là Paris những năm 1940 – 1944, đó không phải Paris những năm tháng đã trưởng thành hay tương lai tươi sáng mà là quá khứ khắc khoải cùng niềm đau của sự lãng quên.
“Những người đã từng sống trong cái thành Paris đó đều muốn quên nó đi cho nhanh, hoặc chỉ nhớ những chi tiết hằng ngày, những chi tiết cho ta cái ảo tưởng rằng dẫu thế nào đi nữa thì cuộc sống hằng ngày hồi đó cũng không quá khác biệt so với thời bình.”
– Patrick Modiano
Người ta sẽ thắc mắc Paris thời kỳ bại trận có gì để lấy làm chất liệu viết nhưng với Patrick Modiano nơi đây chính là lịch sử. Thời kì đó Paris hoa lệ, tỏa sáng, trầm buồn theo cách riêng của nó, khác với một Paris náo nhiệt, nhộn nhịp như bây giờ.
“Dưới cái nhìn của họ, cuối cùng cuộc sống thường nhật sẽ phủ đầy bí ẩn và nhiểm một lớp lân quang thoạt nhìn tưởng nó không hề có, kỳ thực vốn bị giấu rất sâu.”
– Patrick Modiano
Không ngoa khi nói Patrick Modiano đã dành cả một đời để cống hiến cho nền văn học Pháp và thế giới, ở mỗi tác phẩm của ông đều mang dấu ấn khiến người đọc suy nghĩ không thôi, nhận thức về chính bản thân mình.
Suốt hơn 45 năm qua Patrick Modiano đã khẳng định chính mình trong nền văn học, đã có nhiều giải thưởng cao quý đã được trao cho ông từ khi còn trẻ.
Cuốn tiểu thuyết đầu tay Quảng trường ngôi sao (La Place de L’Etolie) xuất bản năm 1968 đã đưa Patrick Modiano ở độ tuổi 23 trở thành ngôi sao sáng của văn học Pháp, cuốn sách cũng mang về cho ông hai giải thưởng văn học quan trọng là Roger Nimer và Fenméon.
Vào năm 1975, nhà văn ra mắt và giành được giải thưởng lớn về tiểu thuyết của Viện Hàm lâm Pháp cho cuốn sách Những đại lộ ngoại vi (Les boulevard de ceinture), tên tuổi của ông lúc này trở nên phổ biến hơn tại Pháp.
Ba năm sau, ông tiếp tục khẳng định chính mình khi cuốn sách Phố những cửa hiệu u tối (Rue des boutiques obscures) giành được giải Goncourt, đến nay người đọc và giới phê bình vẫn xem đây là cuốn tiểu thuyết nổi tiếng nhất của Patrick.
Hạng mục “Thành tựu trọn đời” của Giải thưởng Paul – Morand đã được trao cho Patrick Modiano vào năm 2000. Những năm sau đó ông thường xuyên xuất bản tác phẩm mới như Biệt thự buồn (Villa briste), Biên niên ký gia đình (Livret de famille), Một thời thanh xuân (Une jeunese) và nhiều tác phẩm, kịch bản khác.
Patrick Modiano cũng đã có những quãng nghỉ trong sự nghiệp cầm bút của mình nhưng không bởi thế mà sự sâu lắng, nét buồn của ông bị giảm đi, minh chứng cho điều đó chính là những giải thưởng mà ông nhận được sau khi quay trở lại.
Năm 2010, ông một lần nữa nhận Giải thưởng Văn học trọn đời Paul – Morand, sau đó hai năm nhận Giải thưởng Australian State cho nhà văn Châu Âu.
Năm 2014, tiểu thuyết Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối (Dans le café de la jeunesse perdue) đã được trao cho Giải thưởng Nobel Văn học cao quý, đánh dấu thành tựu quan trọng trong sự nghiệp sáng tác văn chương của Patrick Modiano.
“Tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ làm một nghề gì khác. Tôi không có bằng cấp, chẳng có mục tiêu nào cụ thể cả.”
– Patrick Modiano
Từ một chàng trai đôi mươi cho đến người đàn ông ở độ tuổi tứ tuần, Patrick Modiano chưa bao giờ ngừng cống hiến cho văn học, các tác phẩm chất lượng mang đầy tính nhân văn được gửi gắm trong đó.
Dẫu ngoài kia vẫn còn những tranh cãi về lối văn chương ông viết trong các tác phẩm nhưng chẳng thể nào mà chối bỏ được sự nỗ lực, cố gắng không ngừng nghỉ làm giàu cho nền văn học nhân loại trong suốt bao năm qua của Patrick Modiano.
Patrick Modiano cùng trái ngọt cho sự bền bỉ
Đến nay, tên tuổi và những tác phẩm của Patrick Modiano đã trở nên phổ biến hơn trên toàn thế giới, những thành tựu đó không phải có được trong chốc lát mà là cả một quá trình bền bỉ phát triển mà vẫn giữ vững được cái tôi riêng.
Đứng trước báo giới vào năm 2014, Peter Englund là thư thường trực Viện Hàn lâm Thụy Điển đã nói rằng:
“Bạn có thể gọi ông ấy là một Marcel Proust của thời đại chúng ta”
Marcel Proust là một nhà văn người Pháp, ông được đánh giá là nhà văn vĩ đại nhất thể kỷ XX, tác phẩm được biết đến nhiều nhất của ông là Đi tìm thời gian đã mất (À la recherche du temps perdu).
Quay lại với Patrick Modiano, ông là minh chứng sống cho ta thấy những trái ngọt dùng cả cuộc đời để vun đắp, chăm bón đẹp đẽ và tuyệt vời như thế nào.
Nhà văn cũng là một trong số ít người cầm bút tại Pháp nói riêng và trên thế giới nói chung đạt được hai thành quả, tác phẩm văn chương của ông vừa được giới phê bình chuyên môn tôn vinh vừa đạt về thương mại.
Nhìn về cuốn tiểu thuyết Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối, ta sẽ thấy ngay được thành tựu trên của ông. Cuốn sách vừa đạt được giải thưởng lớn về văn học vừa đạt doanh thu tốt về thương mại khi xuất bản ở nhiều nước, tại một số quốc gia cuốn sách còn được in thành những phiên bản khác nhau.
Ở Việt Nam cũng đã có những cuốn sách của Patrick Modiano được dịch bao gồm Phố những cửa hiệu u tối, Những đại lộ ngoại vi, Quảng trường ngôi sao và Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối.
Những tác phẩm trên của nhà văn khi dịch ra tiếng Việt đã nhận được rất nhiều sự quan tâm cũng như đón đọc, chỉ vậy thôi cũng có thể thấy được sức hút văn chương của Patrick Dimoano tỉ mỉ đặt trong từng tác phẩm.
“Nhưng trước trang giấy trắng mênh mông của lãng quên ấy, hẳn thiên chức của nhà tiểu thuyết chính là làm bật dậy đôi từ đã bị xóa đi một nửa, như những tảng băng lạc trôi dạt trên mặt đại dương.”
– Patrick Modiano
Trong mỗi tác phẩm của mình, Patrick đều truyền vào đó một thứ gọi là nghệ thuật ký ức để gợi lên số phận con người khó nắm bắt, đặc biệt là con người Paris những năm trước 1945.
Văn chương của Patrick Modiano tuy mang màu sắc u buồn với niềm khắc khoải quá khứ, đi ngược lại với dòng thời gian nhưng suy cho cùng đó là sự nhắc lại ký ức đang dần bị lãng quên.
Cho đến thời điểm hiện tại, Patrick Modiano đã thành công trong việc dùng nỗi buồn của bản thân là một cá nhân nhỏ bé để viết nên những trang giấy lưu giữ ký ức của một loài người đang dần trôi vào hư vô.
Loan Phương
